Scheiden & Delen met Jasmijn(54): ‘Door het systemisch coachen heb ik veel proceswerk kunnen doen vanaf mijn veertigste en hebben we elkaar op den duur ook wel weer gevonden.’

Jasmijn (54) scheidde na een relatie van zestien jaar, waarvan veertien jaar gehuwd. Inmiddels heeft zij een gelukkige nieuwe relatie en weer een plusgezin. Ruim 15 jaar gelezen zijn Jasmijn en haar ex-man uit elkaar gegaan. Haar huidige man kent ze al 12,5 jaar en zij is met hem al 5 jaar getrouwd. Jasmijn en haar huidige echtgenoot waren al in de veertig toen zij elkaar ontmoetten. Zelf heeft Jasmijn een dochter en haar partner heeft twee zonen. Alle drie zijn ze twintigers. Het was wel heel lastig in het begin van hun relatie. De kinderen waren op dat moment pubers.

Parentificatie
Zelf is Jasmijn ook een kind van gescheiden ouders. Jasmijn was veertien toen haar ouders gingen scheiden. Het gebeurde in de jaren ’70. Scheiden gebeurde toen niet zo snel. Voor vrouwen was het toentertijd niet zo makkelijk om te scheiden. Aanvankelijk schoot Jasmijn meteen onbewust in de zorgrol naar haar moeder toe. Jasmijn beseft dankzij systemisch coachen heel goed wat dat nu betekent, waarom kinderen dat doen, waarom kinderen meteen in de rol van de partner zijn geschoten. Jasmijn begon zich als jonge tiener te parentificeren en begon zich te gedragen als de partner van haar moeder. ‘Mijn broertje was jonger Ik nam dus ook de zorg over hem over. Toen ik zelf ging scheiden wist ik natuurlijk veel meer. Ik zei dan ook tegen mijn dochter: ‘Jij bent een kind. Ik ben een moeder. Jij hoeft je niet druk te maken over mij. Ik pak mijn eigen verantwoording.’

Haar moeder had in die tijd nauwelijks een direct netwerk om op terug te vallen. Zij woonden net in Flevoland. Zij gingen van Amsterdam naar zo’n ‘uithoek’. Haar moeder had toen nog geen vriendinnen in hun nieuwe woonplaats, waardoor zij Jasmijn als gesprekspartner gebruikte. Dat wilde Jasmijn natuurlijk met liefde doen ook al is dat natuurlijk niet iets voor een jonge tiener. Jasmijn voelde zich oud en rijp genoeg om dat te doen. ‘Daardoor ging ik me wel heel erg voegen naar haar en ben ik mijn eigen kindstuk uit het oog verloren en altijd bezig geweest met klaar staan voor anderen in plaats van ook naar mezelf te luisteren en voelen wat ik zelf wil.’

Het gezin kwam erachter dat haar vader een affaire had met iemand in Amsterdam. Die belde op een gegeven moment op naar hun huis met de vraag of haar vader aanwezig was. De vriendin van haar vader lag in het ziekenhuis en had hulp nodig van hem. Haar moeder confronteerde hem daarmee. Na een tijdje te hebben ontkend, gaf hij het wel toe. Jasmijn was aanvankelijk heel boos op die vriendin en besefte later dat haar vader hier ook een rol in heeft gehad. Haar vader kwam vaak terug en gaf dan het idee dat het allemaal weer goed was om vervolgens weer te vertrekken naar zijn minnares. Op een gegeven moment geloofde Jasmijn haar vader niet meer. In die tijd deden ouders zelden de moeite om te gaan voor co-ouderschap.

Foto door Josh Willink op Pexels.com

Jasmijn verloor haar vader ook als maatje, als vriend, als vader. Hij was er ook niet in de weekenden. Zij zag hem helemaal niet meer. Het raakt haar nog steeds als ze dat zegt. Haar innerlijk kind reageert. Als je pijn hebt en je benoemt je pijn dan doet het ongeacht de hoeveelheid pleisters die er op zitten nog steeds zeer. Het gegeven dat je een ander beeld had gewild voor je ouders en voor jezelf kan ontzettend zeer doen. Jasmijn beaamt dat grote verlangen naar dat gewenste beeld van haar ouders en zichzelf.

Haar vader is inmiddels overleden. Haar vader heeft die band ook niet echt kunnen herstellen. Door het systemisch coachen heeft zij veel proceswerk kunnen doen vanaf haar veertigste en hebben zij en haar vader elkaar op den duur ook wel weer gevonden. Ook door de scheiding bij haarzelf is er 5 jaar geen contact geweest. Toen dat een aantal jaren geleden hersteld was, ging haar vader dementeren. ‘Dus mis je ook een heel groot stuk van je vader in je leven.’

‘Je bent net als je vader’
Haar ouders gingen echt uit elkaar, toen zij inmiddels al 2 jaar in de jongste provincie woonden. ‘Dan mag je dat als puber gaan verwerken en daarbij kwam dat we terug moesten naar Amsterdam. Mijn moeder wilde heel graag terug. Dus weer moest ik een school verlaten en naar een nieuwe school. Een hele onzekere periode. Ik was een heel zichtbaar, extravert kind. Ik begon me in die tijd onzichtbaar te maken en begon me te richten op mijn studie.’ Jasmijn bleef alsmaar anderen pleasen om gezien te worden. Zij hoorde als puber maar een kant van het verhaal: het verbitterde perspectief van haar moeder. Haar moeder kon geen goed woord over haar vader opbrengen. Zij sprak vanuit haar pijn altijd slecht over haar vader tegen haar, waardoor Jasmijn een negatief beeld van haar vader kreeg.

Er ontstond ouderonthechting. Haar moeder besefte helemaal niet het gevolg van haar boosheid en verdriet over haar vader. Dat doet haar moeder – inmiddels tegen de 90 – nu nog. Als ze boos is en verdrietig is dan krijgt Jasmijn al snel de opmerking ‘Je bent net als je vader’ naar haar hoofd geslingerd. Jasmijn zegt dan wel ‘Ja mam, je wijst wel vijftig procent van mijzelf af.’ Dat vindt zij wel lastig als ouders dat doen. Nu Jasmijn zelf gescheiden is zorgt ze er bewust voor dat ze zich altijd positief over haar ex-partner uit tegenover haar dochter, juist omdat zij zelf heeft ervaren hoe dat voelt als dat niet gedaan wordt en welke gevolgen dat kan hebben. Jasmijn leek juist zo ontzettend op haar vader: communicatief, out-going, snel contact leggen met mensen. Als haar moeder haar dan afwees door haar op een negatieve wijze te vergelijken met haar vader, kwam dat altijd hard aan bij Jasmijn.

Foto door cottonbro op Pexels.com

Als jij je onafhankelijk kan opstellen, dan kan niemand je raken
Door de relatie van haar ouders betekende een relatie voor Jasmijn dat je als vrouw zowel vader als moeder diende te zijn en onafhankelijk van mannen. ‘Rijbewijs halen, HEAO diploma halen, iets van bewijsdrang dat ik het allemaal zelf kon. Dat is in het begin pittig geweest. Je denkt dat het allemaal normaal is. Dat je helemaal niet in de overgave naar mannen kan gaan.’ Zij had toen veel mannelijke energie: ‘ik kan het allemaal zelf’. Als jij je onafhankelijk kan opstellen, dan kan niemand je raken. In de periode dat haar moeder nog niet dementeerde, sloeg Jasmijn bijvoorbeeld een arm om haar moeder heen en werd dat al snel ontvangen met de opmerking ‘Ik ben een zelfstandige vrouw hoor, ik kan best wel alleen lopen.’ Jasmijn is juist dankzij het proceswerk zachter geworden. ‘Ik ben meer vanuit de vrouwelijke kant gaan zien en voelen, meer met vrouwen gaan doen. Dat ik meer op vrouwen mag leunen, hulp mag vragen. Dat was voorheen anders, het was vooral ‘moet, moet, moet.’

Kleurenkauwgombal
‘Toentertijd was er de behoefte om sterk te zijn, zodat niemand zag hoe kwetsbaar ik werkelijk was. Ik was altijd wel dicht bij mijn emotie. Als er iets was dan kon ik wel huilen. Er zijn ook mensen die hun ‘backoffice’ helemaal niet laten zien aan de buitenwereld.’ Jasmijn hoef je bij wijze van spreken maar even te prikken en ze wordt al gevoelig. Het opslaan van emoties en gevoeligheden is net als een kleurenkauwgombal, waarbij je na het harde laagje al snel bij de eerste gekleurde laagjes komt onderweg naar de kauwgombal komt. Al die gekleurde laagjes zijn allemaal opgeslagen opgestapelde emotionele laagjes elk voorzien van een eigen kleurlaag. Wat je opstapelt is eerder raakbaar. Als je dan eenmaal bij het zachte gedeelte komt, dan kan je er best wel lang op kauwen. Jasmijn is er al wat jaren op aan het kauwen. Zij heeft inmiddels heel veel geheeld. ‘Het schuldgevoel wat je altijd wel hebt gehad ook als kind en het verantwoordelijkheidsgevoel voor het geluk van je moeder ging heel ver.’ Door systemisch coachen neemt zij vaak stellen waar waarbij een of beiden geen ouders hebben gehad als rolmodel om te laten zien hoe een relatie in de basis hoort te reilen en zeilen. Ook Jasmijn merkte dit op met haar partner.

Ouders als rolmodel
Haar vorige partner is 18 jaar ouder dan zij is. Hij heeft kinderen uit een eerder huwelijk. Samen met hem heeft Jasmijn een dochter. In dat huwelijk was zij niet haar zelf. Zij was in de veronderstelling dat ze een goed huwelijk had. Zij hadden het goed in het huwelijk. Haar toenmalige partner heeft op jonge leeftijd zijn moeder verloren en was ook een kind van gescheiden ouders. Hij zag in Jasmijn zijn verloren moeder en Jasmijn zag in hem haar verloren vader. Ze bevonden zich in een gebonden relatie geen verbonden relatie. De relatie die zij nu heeft, is veel diepgaander en mag alles er zijn. Omdat zij nooit een rolmodel heeft gehad, ging zij er van uit –zoals gezien bij haar ruziënde ouders terwijl zij als klein meisje met handen op haar oren op de trap zat – dat als ze ruzies hadden de logische reactie zou zijn ‘de relatie is over’.

Haar huidige partner, wiens ouders nog bij elkaar zijn, weet haar dan gerust te stellen dat het okay is om van mening te verschillen en dat je het samen oplost. Dat was voor haar een hele nieuwe beleving: zichzelf mogen zijn, dat het okay is als je iets niet leuk vindt. Haar echtgenoot laat zien dat je een eigen plek mag hebben, niet een die is opgelegd door een ander of door een situatie. Haar plek was er niet meer vanaf haar 14^e en daarna volgden allerlei nieuwe vormen van gezinnen, stiefgezinnen en zelf stiefmoeder worden in het eerste huwelijk. ‘Ik noem het zelf altijd bonus in plaats van stief. Ik was overal stief van. Dat is ook een rare plek. Ook in het systemisch veld. Is daar wel een plek voor. Je bent als stiefouder ook nooit echt ergens deel van.’

Je bent als stiefouder ook nooit echt ergens deel van
‘Toen ik ging scheiden van mijn ex-man. Kozen de kinderen die toen inmiddels in de twintig waren, waar ik ruim 10 jaar fijne momenten mee heb gedeeld, voor hem en heb ik nooit meer gezien. Wat doet dat met mij als ik een nieuwe man met kinderen ontmoet, zoals mijn huidige partner? Ik vond het heel lastig om me te hechten aan hem nu ik ervaren had dat de kinderen ook zo weer weg konden zijn.’ Nu is alles in het leven vergankelijk. Dat de kinderen uit het eerste huwelijk kozen voor hun vader, kan ook gedaan zijn uit zelfbescherming: ‘alweer een vrouw die uit ons leven verdwijnt’. De kinderen waren boos op Jasmijn, nu zij hun vader verdriet deed. En natuurlijk ook hun, ook al zullen ze dat zelf niet meteen zo toegeven.

Foto door fauxels op Pexels.com

Een relatie beginnen waarbij beide partijen een gezin inbrachten
‘Ik had even daarvoor, waarschijnlijk omdat ik het toen niet echt wilde, een relatie gehad met een getrouwde man. Hierdoor hoefde mijn dochter niet meteen met een nieuwe man of een nieuw gezin geconfronteerd worden. Het lijkt wel of ik het onbewust heb gedaan. Ik wilde haar niet meteen met iets nieuws opzadelen. Toen ik inmiddels een aantal jaren gescheiden was, kwam mijn huidige partner in mijn leven. Met hem klopte het beter. Na anderhalf jaar kwamen de kinderen zelf met de vraag: ‘Waarom gaan jullie eigenlijk niet samenwonen?’ Wij beseften toen dat de kinderen het zelf ook leuk vonden. Het was wel spannend. Beiden hadden we een eigen woning. Samen een nieuwe woning vinden, samen opnieuw beginnen: een nieuw huis voor ons, een nieuw huis voor de kinderen.’

De bezorgdheid van haar bonuskind was confronterend, het raakte oud zeer
‘Dat leek heel mooi. In mijn bonuskind herkende ik veel van mijzelf. Hij was heel erg bezig met het zorgen voor en het beschermen van zijn moeder. Als hij bij ons was, dat was om de ene week, vond hij het niet leuk, hij had langer tijd nodig om te wennen. De verbinding met hem duurde altijd wel twee dagen en dan kon ik zijn verdriet heel sterk voelen. Hij wilde liever bij zijn moeder zijn. Als hij er niet was zou er – in zijn beleving – wel iets met zijn moeder kunnen gebeuren. Ik voelde zijn ‘down’, zijn verdriet. Hierdoor wilde ik in het begin niet naar mijn eigen huis. Als hij thuis kwam van school dan ging ik naar een vriendin om daar een theetje te drinken en kwam ik pas thuis als zijn vader er was. Het was voor mij een moeilijke periode om met elkaar te vermengen.’

Foto door Darwis Alwan op Pexels.com

De bezorgdheid van zijn zoon was confronterend, het raakte oud zeer bij haar. Jasmijn voelde dat verdriet bij hem zo sterk en wist niet wat zij daarmee moest doen. ‘We wisten toentertijd niet wat er met hem aan de hand was, dat hij zo bang was voor de veiligheid van zijn moeder. Met zijn oudste verliep de communicatie beter en ging de omgang haar makkelijker af. Hij ging naar zijn kamer, deed gewoon zijn ding. Een opgewekte jongen die makkelijk kon switchen tussen het verblijf bij zijn vader en het verblijf bij zijn moeder.’

Bij het nieuwe samengestelde gezin kwamen ook praktische zaken kijken. De bonuskinderen lustten praktisch weinig, terwijl de smaakbeleving van haar dochter dermate was ontwikkeld door de extra-curriculaire culinaire passie van haar vader. ‘Dan heb je naar je gevoel aan je opvoedingsplicht voldaan en dan komt er een kind in je leven die nauwelijks iets lust.’

Juist als je een kind bent van gescheiden ouders ben je niet altijd bewust van het gegeven dat je een gekleurde bril hebt voor wat betreft relaties en dat je zo ontzettend je best doet om je relatie te laten slagen. Op het moment dat je je bewust bent geworden van je gekleurde bril, wordt je wat losser en wordt je wat liever voor jezelf. En daardoor zijn de verwachtingen van jou naar je partner toe realistischer. Deze bewustwording kan een relatie nieuw leven inblazen.

Verlangen naar verbinding
De cultuur, je gezin van herkomst, is zo bepalend voor hoe je onbewust in het leven staat. Die patronen, die dynamieken daar ga je op een gegeven moment last van krijgen. ‘Als je er geen last van hebt, kijk je er ook hoogstwaarschijnlijk ook niet naar.’ Zij komt vaak gescheiden ouders, kinderen van gescheiden ouders tegen. Elke keer heelt zij onbewust zichzelf in het contact met deze mensen. Momenteel is zij heel sterk bezig met de verbinding met zichzelf. ‘Ik dacht wel dat ik die had. Ik had zo’n last van mijn bekken en mijn rug. Het zat gewoon vast. Emoties die ik onbewust heb vastgezet. Via de bekkentherapeut ben ik erachter gekomen dat daar ook nog veel verdriet vast zat. Ik wilde graag een tweede kindje met mijn eerste man. Dat was niet gelukt omdat hij die wens niet deelde. Ook dat verdriet zat daar vast.’

‘Het is bijzonder hoe je ongemerkt zoveel boosheid en verdriet kunt vastzetten in je lijf. Toen las ik Brené Brown’s ‘Verlangen naar verbinding – Er echt bij horen en de moed om alleen te staan’. Ik was altijd maar naar buiten aan het treden om juist in verbinding met iedereen te zijn. Dat is natuurlijk fijn, maar hoe is het om in verbinding te staan met mijzelf en los te zijn van anderen? In die fase bevind ik nu. Het is heel bijzonder dat ik op dit moment pas toe kom aan mijn Zelf. Het loslaten is waar ik nu mee bezig ben. Het geeft een ontzettende verlichting in mijn rug. Nu mag ik echt genieten en in verbinding zijn met mijzelf.’

IJzige stilte
Met het tweede huwelijk kwam Jasmijn tot inzicht dat zij veranderd is en dat zij ook haar aandeel in het stuklopen van haar huwelijk heeft onderzocht. Hierbij werden ook hun communicatiepatronen onderling belicht. Na de scheiding hebben zij en haar ex-man lang niet met elkaar gesproken. Haar eigen ouders hebben ook dertig jaar niet met elkaar gesproken. Als kind vond Jasmijn dat vreselijk. Nu kwam haar ex-man hun kind brengen zonder haar aan te kijken. Jasmijn vond het verschrikkelijk dat hun kind hetzelfde zou overkomen. Haar mailtjes met het verzoek om het zo goed mogelijk te doen voor hun dochter leken hem niet wezenlijk te bereiken. Bijna tien jaar was er een ijzige stilte tussen hen.

Foto door Pixabay op Pexels.com

‘Deze ijzige stilte heb ik tijdens een opstelling onderzocht. Het voelde vreselijk. Je denkt als ouders er het beste aan te doen om niet boos te worden. Een kind voelt dat ook. Dus ja ik heb onderzocht wat mijn aandeel was en wat ik beter had kunnen doen in mijn eerste huwelijk.’

In haar huidige huwelijk bespreken Jasmijn en haar man ook echt alles met elkaar op basis van een gelijkwaardige relatie. In haar vorige huwelijk was dat niet mogelijk deels door het leeftijdsverschil en de verwachtingen. Het levensfase-verschil vond zij met name lastig. De zelfreflectie die zij in haar eerste huwelijk nauwelijks nam, neemt ze nu wel vaker. Sneller ‘sorry’ zeggen of het bespreekbaar maken.

Een aantal jaren geleden werd haar dochter 21 jaar. Zij wilde heel graag met haar beide ouders uit eten. ‘Dat hebben we gedaan. We hebben elkaar eerst ontmoet bij een Amsterdam café, we zijn gaan eten en onze dochter vroeg op een gegeven moment ‘Hallo zijn jullie nu nog niet uitgepraat?’  Het was supergezellig.’ Haar ex-man had inmiddels een bypass ondergaan. ‘Op zulke momenten ben ik dan blij dat ons kind haar beide ouders kan zien. De communicatie is in die zin beter geworden dat hij ook tegen onze dochter herinneringen ophaalt over mij. Ik mag er weer zijn. Met mij direct niet echt. De ijzige stilte is langzaamaan aan het breken.’ Wellicht dat door haar innerlijke werk en opstellingen meer rust is ontstaan bij haar ex-man.

De ruimte in een plusgezin om over pijn te praten
Jasmijn heeft een plusgezin. Anders dan haar partner is zij zelf net als haar kind en de kinderen van haar partner, een kind van gescheiden van ouders. Jasmijn merkte op dat het bijzondere is dat elk kind daarin een eigen pad te nemen heeft. Haar jongste bonuskind heeft uiteindelijk ook veel baat gehad bij systemisch coachen en is inmiddels zelf een ambassadeur van systemisch coachen geworden.’

Stiefmoeder of niet, haar eigen ervaring met systemisch coachen heeft hem een tool gegeven om zijn leven lucht en kleur te geven. Op foto’s van hun gezin met de kinderen is niet te onderscheiden welk kind bij welke ouder hoort. Het zijn kinderen die goed met elkaar overweg kunnen en elkaar ook kunnen missen. Er blijft altijd wel iets van stief in zitten. Als een van ons iets gaat doen met het eigen kind dan wordt het bonuskind wel eens vergeten. Het is geen bloedfamilie, het blijft altijd anders op de een of andere manier. Desalniettemin zijn zij heel hecht. Er wordt gezegd dat een samengesteld gezin ongeveer 7 jaar nodig heeft om zich als zodanig te formeren.

Het effect van een afwezige vader
Jasmijn heeft jongvolwassenen op haar pad in dit stuk met haar ervaring met systemisch coachen kunnen helpen. Zij merkt dat – net zoals het geval was bij haar dochter – dat de banden zijn verbroken met de vaders. Het doet Jasmijn dan ook goed om hen daarin te mogen helpen. Ook bij young professionals ziet ze welk effect een afwezige vader op een carrière kan hebben.

Tegenwoordig wordt er veel aandacht geschonken aan het kind bij scheiding, ook vanuit de overheid. Als professional met ‘het kind in scheiding’ als werkveld wordt er veel patchwork, Eerste Hulp bij scheiding, aangeboden

‘Het zou prachtig zijn als mensen en vooral kinderen met systemisch coachen minder verdriet zullen kennen en kunnen snappen hoe relaties werken en hoe je kunt communiceren. Het mooie zou zijn als de ouders van nu ook mee zouden leren.’ Jasmijn raadt ouders die systemisch coachen overwegen eerst te werken aan hun eigen stuk. ‘Je kunt niet alle pijn laten verdwijnen. Het is belangrijk kinderen ook te laten ervaren dat je ook gelukkig kunt zijn met bepaald verdriet, door verdriet wel onderdeel te laten blijven van het leven.’

Het blijven per slot van rekening emoties, niet uit te gummen emoties. Al zou er niet meer gescheiden worden omdat het perspectief dat men heeft van een relatie dermate is veranderd, waarbij die commitment niet meer het voor altijd bij elkaar blijven inhoudt. Dan nog kan het afscheid nemen een rouwproces teweegbrengen.

Jasmijn gelooft dat het ook ergens toe dient. ‘Het is een kwestie van opgroeien. Het is belangrijk dat ouders hun kind duidelijk maken dat zij de ouders zijn en het kind het kind mag blijven. Het kind hoeft hun problemen niet op te lossen.’

Jasmijn’s boodschap aan ouders in scheiding
‘Zet je kind voorop. Ook al heb je zoveel pijn en verdriet. Zorg dat het kind daarin niet wordt meegezogen. Maak kinderen duidelijk dat zij niet de reden zijn voor de scheiding. Laat het kind jullie last niet meedragen.’

Foto door Suzy Hazelwood op Pexels.com

Jasmijn vertelt over de sessie met zware objecten, zoals stenen in water, heel veel op elkaar gestapelde boeken en tijdschriften, die deelnemers mogen gebruiken in een opstelling. Zo was er iemand die een stapel boeken vasthield tegenover een ouder en zij wilde niets aan die ouder teruggeven. Ze ging nog liever kapot dan dat ze de last die ze voor haar ouder droeg teruggaf. Jasmijn leerde om datgene dat bij een ander hoorde terug te geven. Er zijn zoveel mensen die een last van een ouder meedragen zonder enig besef daarvan of omdat zij er niets van willen weten.

Juist bij parentificatie zie je dat veel. Ook Jasmijn herkende dat. Dat deed ze ook bij haar moeder. Tegenwoordig kan ze er wel naar kijken in de trant van ‘het is haar lot’. ´Ik snap waarom zij is zoals zij is. Ik neem haar als moeder zoals zij is. Hierdoor kan ik met meer mededogen naar haar kijken.´ Als mensen dan iets zeggen over haar, reageert ze niet meer defensief en kan ze zeggen: ‘Ja, dat klopt. Zo is mijn moeder.’

Ga op zoek naar die stukken, die allebei bij jou horen
Aan kinderen die zich herkennen in het verhaal van Jasmijn als kind wil Jasmijn graag het volgende meegeven. ´Vraag om hulp om de band met allebei de ouders te behouden. Je kunt niet leven als je enkel de helft van jezelf accepteert of de ander wegstopt. Je bent dan niet volledig. Ga op zoek naar die stukken, die allebei bij jou horen. Zij het middels coaching, opstellingen of wat dan ook. Als het bewustzijn er maar mag komen dat ze dat allebei nodig hebben. Dat betekent niet per se dat je met de afwezige ouder om moet gaan, wel dat je daarin een stukje rust kunt vinden.´

De gebruikte naam ‘Jasmijn’ is om privacyredenen gefingeerd.

Mocht je naar aanleiding van dit portret geïnteresseerd zijn in coaching met familieopstellingen, neem dan eens een kijkje bij Zichtbaar ondernemen

 

Over Su Changoe
Su Changoe is eigenaresse van Tara Mediation. Tara Mediation begeleidt mensen die een (echt-)scheiding overwegen, hebben besloten te scheiden of een (echt-)scheiding achter de rug hebben. Tara Mediation geeft aan deze groepen ook de workshop ‘Eis je plek op! – van Samen naar Single’. Meer informatie www.taramediation.com

Voor meer informatie over Tara Mediation, interviewaanvragen of beeldmateriaal kunt u contact opnemen met Sunita Changoe per telefoon: 06-8100 6515 of per e-mail: su.changoe@taramediation.com Bezoek ook de website: www.taramediation.com

Advertentie

Scheiden & Delen met Carla Muisers: ‘Als je merkt dat je energie wegvloeit in een relatie, welke relatie dan ook, dan is het tijd om de relatie eens te bekijken en te voelen wat wil ik hiermee, wat kan ik hiermee?’

In de serie Scheiden & Delen wordt een aantal portretten weergegeven van mensen die een (echt-) scheiding hebben ervaren. In dit portret deelt Carla Muisers (54) haar verhaal. Carla is moeder van 2 zonen, eigenaresse van haar coachingpraktijk Carla Muisers in Limburg en ervaringsdeskundige op het gebied van hoogsensitiviteit en relaties.

De ouders van Carla zijn niet gescheiden. Zij herinnert zich niet wat haar beeld was of ze een beeld had van een relatie toen zij klein was. Pas toen Carla ouder werd, wist ze al snel dat de wijze waarop haar ouders samen waren niet haar voorkeur had. Zij ervaarde geen balans in de relatie van haar ouders. Er was er altijd een die meer de boventoon voerde, het heft in handen nam, waarbij de ander volgde. Pas toen haar vader overleed, kwam zij erachter dat het niet zomaar uit de lucht is komen vallen. Zij vond het altijd vervelend dat haar moeder niets te vertellen had binnen dat huwelijk. Het had zoals Carla het ziet ook te maken met hoe haar moeder zelf is en hoe zij in de relatie stond. Haar moeder was het type vrouw die iemand nodig had die de beslissingen voor haar nam. Totdat haar vader was overleden, had zij daar toch een vertekend beeld van.

Scheiden & Delen met Ronald Pino: ‘Degene die er last van heeft, die mag het oplossen’

het altijd handig is om regels te hebben in de relatie. Dat scheelt een heleboel onnodig gezeur.

Ronald Pino kende ik van de buurt. Een Indonesische man altijd stijlvol gekleed en een niet te missen indrukwekkende houding: rechte rug, schouders naar achteren en kin omhoog. Ik kwam hem altijd samen met zijn vrouw Riet tegen in het buurtwinkelcentrum of in het openbaar vervoer. Zo ook aan het eind van de zomer van 2014. Ditmaal wachtten we beiden met aanhang bij Amsterdam Zuid op onze bus.

Zoals gewoonlijk was het weer een bijzonder gesprek. Hij deelde met ons zijn kijk op relaties. Bijvoorbeeld hoe fijn het is als je op hetzelfde moment ieder iets totaal anders gaat doen, zodat je bij weerzien elkaar veel te vertellen hebt. Zoals de keer dat hij naar de film wilde gaan en zijn vrouw naar de stadschouwburg om vervolgens een prachtige avond met elkaar kunnen vullen met hun eigen ervaring. Ook leerde hij ons dat het altijd handig is om regels te hebben in de relatie. Dat scheelt een heleboel onnodig gezeur. Een regel die meegenomen werd is: ‘Degene die er last van heeft, die mag het oplossen.’ Nu zal een dergelijke regel natuurlijk niet een yihaa-gevoel geven als het gaat om rondslingerende rommel of de afwas die niet is gedaan, maar het is wel een regel die valt onder de categorie: De regie over je eigen leven. Het was een zeer geanimeerd gesprek.

Hij viel stil op de vraag of hij ook zijn kleinkinderen zag. Riet antwoordde op een wijze die eigen is aan mensen van Aziatische afkomst: met haar ogen. Mijn poging om snel van onderwerp te veranderen, werd verrassend getackeld door zijn openhartigheid. ‘Ik heb een zoon en ik heb kleinkinderen. Helaas mag ik ze niet zien. Ik wil mijn zoon graag mijn kant van het verhaal delen …’

Ik legde hem mijn serie Scheiden & Delen uit en bood hem aan zijn verhaal te doen. Al was het maar om enige steun en inzichten te bieden aan lotgenoten.

Het lukte maar niet een gelegenheid te vinden in onze drukke agenda’s. De correspondentie bleef, waaruit ik kon proeven dat hij graag zijn verhaal wilde doen. Hij gebruikte dergelijke momenten om zich nader te introduceren. Vanuit zijn specialisme als psycholoog schreef hij ook boeken. Mensen zouden bij het zien van zijn gezicht wellicht een bekende Nederlander herkennen. ‘In 1980 ben ik een tijdje als ‘De TV-psycholoog’ opgetreden maar de sfeer in Tv-land was niet naar mijn zin en na een jaar dook ik weer terug in de zalige rust van onbekendheid. J ‘
Hij wilde graag zijn kijk op zijn scheiding en het gescheiden zijn van zijn zoon en wijlen dochter delen, vanuit zijn professie en vanuit zijn onbegrip als vader.

Onlangs wilde ik hem laten weten dat er nu eindelijk tijd was voor het interview waarnaar hij zo verlangde. Telkens ontving ik een foutmelding terug. Ook het telefoonnummer deed het niet meer. In de veronderstelling dat hij een nieuwe provider zou kunnen hebben inmiddels, besloot ik een handgeschreven kaartje te schrijven. Toen ik eenmaal zijn naam en adres had opgeschreven schoot net die ene gedachte die ik liever niet zou willen hebben door mijn hoofd.

Via het internet vernam ik precies 6 maanden later dat deze voor mij lieve, correcte, intelligente en welbespraakte man op 25 december 2014 is heengegaan.

Rust zacht lieve Ronald Pino
Bevrijding

Scheiden & Delen met Nathan: ‘Als het negatief is, hou je hoofd omhoog en doe iets creatiefs!’

Scheiden & Delen met Nathan: ‘Als het negatief is, hou je hoofd omhoog en doe iets creatiefs!’

In de serie Scheiden & Delen wordt een aantal portretten weergegeven van mensen die een (echt-) scheiding hebben ervaren.

Dit maal in de serie Scheiden & Delen een portret van Nathan, inmiddels een jongeman en kind van gescheiden ouders. Zijn ouders waren reeds uit elkaar toen hij 11 maanden jong was. Dat heeft hij altijd al geweten. Er was een situatie van continu conflict ontstaan die uitmondde in een rechtszaak. Deze rechtszaak was gaande vanaf zijn geboorte totdat hij acht, negen jaar jong was. Dat was de realiteit, dat wist hij gewoon.

De aard van het conflict
Aanvankelijk ging het over het gezag, dat zijn vader wenste. Zijn van origine Italiaanse moeder was na een studieverblijf van twee maal een half jaar in Londen en terugkeer naar Italië pas in Nederland komen wonen. De Nederlandse taal beheerste zij nog niet voldoende, waardoor zij zich niet goed kon verdedigen in de rechtszaal. Zijn vader daarentegen beheerste de Nederlandse taal wel in grote mate. Geleidelijk aan kwam er een organisatie tussen, het psychologisch onderzoeksbureau MWKJ.

MWKJ
Leuke herinneringen aan het MWKJ heeft hij niet. Om bevredigende antwoorden op deze periode in zijn jonge leven te vinden, begon hij drie jaar geleden een onderzoek om te achterhalen wat het MWKJ nu werkelijk inhield. Het MWKJ bleek een organisatie van een groep psychiaters te zijn die onderdeel uitmaakte van de Raad van de Kinderbescherming. Het MWKJ benaderde vaak kwetsbare groepen, die ze bestempelden met niet altijd kloppende diagnoses. Nathan herinnert dit ook het geval was voor hem en zijn moeder. Zijn moeder mediteerde veel en bezocht hiervoor ook meditatie-retraites, welk door het Raad van de Kinderbescherming beschouwd werden als een soort sekte.

Onjuiste conclusies
Nathan herinnert zich dat hulpverlener mevrouw de Boer hem uitnodigde om zijn ouders te tekenen toen hij 7 jaar was. De wereld was toen in de ban van de film Jurrassic Park. Nathan werd tijdens een onderzoek zonder aanwezigheid van zijn ouders gevraagd: ‘Als je ouders dieren waren, hoe zou je ze tekenen?’ Hij hield van dinosaurussen tekenen. Dat mocht, hij mocht hen tekenen zoals hij wilde. Zijn moeder is vegetariër dus haar tekende hij als een Triceratops en zijn niet-vegetarische vader als een T-rex. Uiteindelijk werd de conclusie getrokken dat zijn moeder in een gekke sekte zat en dat uit de tekening afgeleid kon worden dat hij zijn ouders als vreselijke monsters zag. Een conclusie die leidde tot een uithuisplaatsing.

Uithuisplaatsing
Zijn moeder heeft de rechtszaak betreffende de voogdij uiteindelijk gewonnen, maar na aanleiding van de diagnoses werd hij ter observatie op het PI (paedologisch instituut) geplaatst, in afwachting van een advies van het PI voor de rechtbank. Vanaf het begin sliep jonge Nathan daar dag en nacht voor de eerste 8 maanden en vervolgens mocht hij bij zijn moeder slapen in het weekend. Daarna mocht hij in de avond naar huis om thuis te slapen tot zijn 12e. Op latere leeftijd is Nathan er achter gekomen dat dergelijke instanties op deze wijze geld, subsidiegeld, konden ontvangen. Er werden kinderen geworven van ouders die zichzelf niet of nauwelijks konden verdedigen. Voor Nathan was dit het ergste gedeelte van de scheiding. Doordat hij het groter geheel en de onderlinge verbanden makkelijk kon zien, is zijn vertrouwen voor een groot deel beschadigd geraakt. In het internaat ging het gewoon verder. Ze wilden hem daar houden en gingen rustig verder.
Gebroken vertrouwen
Nathan kende bijvoorbeeld het woordje ‘tevens’ niet. Hij was opgegroeid in een multiculturele buurt, waar verschillende talen werden gesproken. Thuis bij zijn moeder was het Italiaans en Nederlands, bij zijn vader was het Nederlands en Engels. Nathan sprak gebrekkig Nederlands, maar sprak wel meerdere andere talen. Spraakgebrek en een in hun ogen beperkte kennis van de Nederlandse taal was voor het internaat reden te meer om hem daar alsnog te houden. Dat brak zijn vertrouwen.

Masker
In het paedologisch instituut in Duivendrecht kreeg de klas van Nathan de opdracht een masker maken. Het waren echt kinderen. De kinderen moesten allemaal een briefje uit een grabbel ton graaien. Nathan kreeg “kat”, anderen kregen olifant, aap etc. Nathan was door zijn talent voor tekenen populair op school. Nathan maakte een goed kattenmasker, met de scherpe tanden die een kat heeft. Toen hij de tanden schetsten, kwam de begeleidster naar hem toe. Zij vond dat hij te agressief was. De scherpe tanden moesten worden verwijderd. Tevergeefs probeerde Nathan uit te leggen dat katten scherpe tanden hebben. Op datzelfde moment werd hij gegrepen en in een kamer gebracht waar hij mocht afkoelen. Toen hij tegenstribbelde ging zij bovenop hem zitten. Dit bleek een methode te zijn die werd toegepast bij autistische kinderen. Dat was vlak voor zijn 10e verjaardag.

Moeder in beeld
In de eerste 3 maanden, toen hij op het PI dag en nacht verbleef ter observatie, mocht Nathan zijn moeder alleen spreken op woensdag voor 10 minuten. Vervolgens mocht hij bij haar slapen in het weekend. Na 8 maanden mocht hij bij haar wonen en overdag naar het PI gaan. Dit duurde tot zijn dertiende. Voor zijn verjaardag mocht ze een extra keer op bezoek komen. Op een kostbaar moment als deze werd de moeder van Nathan medegedeeld welke problemen hij zou hebben en dat hij dus langer zou blijven in het internaat. Zijn moeder was er nog meer kapot van dan hij. Zij voelde zich machteloos. Zijn vader had de rechtszaak gestart, maar dit was niet zijn bedoeling. Nathan gelooft dat ook. Echter, zijn moeder denkt hier anders over.

Na zijn onderzoek op eigen initiatief en de gesprekken die Nathan heeft gehad, viel alles op zijn plek.

Vader in beeld
Zijn vader kwam alleen op zijn verjaardag langs. Nathan mocht altijd kiezen wie hij wilde bellen. Eens in de zoveel tijd mocht hij beide ouders bellen. Hij herinnert zich dat hij beide ouders mocht bellen eens in de zoveel tijd.

Opgesloten en afgesloten van zijn ouders
Voor een periode was hij afgesloten van zijn ouders, daarna werd hij overgeplaatst naar een andere afdeling, waarbij hij in de avond naar huis mocht gaan. Overdag moest hij daar zijn. Dat was nadat de hulpverleners zijn moeder hadden overtuigd dat hij de nodige problematiek had, waarvoor hij overdag behandeld diende te worden. Hij werd gelabeld met een vorm autisme, terwijl hij geen autisme had. Deze diagnose was niet schriftelijk vastgelegd, enkel het vermoeden dat hij licht autistisch zou zijn. ‘Maar ja, hoe reageer je op dergelijke mededelingen als kind? Als je dit soort rare dingen ziet en echt gekke mensen ziet, dan ga je je afschermen voor dit soort dingen. En dan wordt je ook nog bestempeld als autistisch.’

Ontbreken van emotionele veiligheid
Hij was in staat om het groter geheel te zien en zijn situatie te relativeren. Zijn moeder stelde altijd openheid van zaken, zoals de tekening en dat er dus werd geconcludeerd dat mama en papa monsters zijn. Zij heeft hem drie talen bijgebracht nog voordat hij naar de basisschool ging. Zij leerde hem wiskunde, hij kon al rekenen en was daarmee de beste van zijn klas. Zijn communicatievaardigheden waren ook zeer ontwikkeld vergeleken met zijn leeftijdsgenootjes. Zijn moeder communiceerde heel realistisch en transparant naar hem door uit te leggen dat het de gevolgen waren van een rechtszaak over het gezag.

Woede hierover nog voelbaar
Hij kan nog boos worden van deze situatie. Hoewel het wellicht een beetje laat is, wil hij er graag iets aan doen. Hij weet alleen nog niet welke stappen er nodig zijn. Als hij terug kon gaan in de tijd had hij misschien kunnen weten wat er nodig zou zijn. Toentertijd was hij een kind, dat duidelijk wist dat er iets mis was, maar niet wist wat hij zou kunnen doen. Hij was gewoon meegenomen. Omdat hij weggerend was samen met een aantal andere kinderen van het PI en zijn moeder kon aanvoeren dat het PI niet de veiligheid bood die Nathan nodig had, verliet hij op dertienjarige leeftijd het PI. Het PI heeft vervolgens de moeder haar voogdij over Nathan teruggegeven. Hij werd doorgestuurd naar een speciale vervolgschool waar speciale kinderen die speciale aandacht nodig hebben behandeld werden. Daar waren minder leerlingen, veelal onder zijn niveau, waardoor hij zwaar gedemotiveerd was. Het resulteerde in een verminderde interesse in school, uiteindelijk zelfs tot er geen zin er meer was voor het opdoen van kennis. Van nature is hij een leergierig persoon, die van educatie houdt, ambitieus is en met de toekomst bezig is. Maar het speciale onderwijs met speciale kinderen heeft hem in zijn ontwikkeling vertraagd. Hij had veel verder kunnen zijn. ‘Het voelt alsof zij er gewoon mee zijn weggekomen. Het heeft mijn vertrouwen in mensen aangetast.’

Uithuisplaatsing en OTS
Er was een psychologe in het pedagogisch instituut die vanwege de uithuisplaatsing en onder toezichtstelling zijn voogd was. Zij was niet altijd aanwezig en hij zag haar zelden. Hij kreeg van haar een assessment en vervolgens werd het zelden in zijn aanwezigheid besproken met zijn moeder. Zo herhaalde zich dat de hele tijd.

Ontwikkeling met betrekking tot relaties.
Het uit gaan van zijn ouders heeft een flinke impact gehad na de eerste zeven jaar van zijn leven. In principe heeft hij de basis in zijn eerste zeven levensjaren relatief goed meegekregen. In de periode van 7-14 ontwikkelt een kind zich in verhouding tot relaties. Deze ontwikkeling heeft voor hem het nodige teweeg gebracht. In het instituut waren vele kinderen die iets hadden meegemaakt, van kleine tot extreme gebeurtenissen. Hij heeft geleerd mensen te tolereren en te accepteren. Er waren verschillende soorten kinderen. Hij had vriendjes daar, meestal hadden zij dezelfde achtergrond als hij en kwamen zij uit een soortgelijke buurt als hij. Hij heeft het instituut gezien als een goed gesubsidieerd project. Andere gezinnen kwamen ook op voor zichzelf. Hij vindt het nog niet voldoende. Daarom wil hij daar ook iets over zeggen.

Vroeg vaderloos geworden, voornamelijk door moeder opgevoed.
Voordat dit allemaal gebeurde zag hij zijn vader eens in de twee weken voor een weekend. Daar zag hij ook zijn broertje. Daar keek hij echt naar uit. Zijn vader was toen met de moeder van mijn broertje. Zij was als een soort stiefmoeder voor me. In een positieve zin was zij een stiefmoeder, betrokken bij zijn ontwikkeling. Ze corrigeerde hem als hij fouten maakte in de Nederlandse taal. Ze was aardig. Tijdens de rechtszaak bleek zij anders te zijn, maar daar heeft hij niets van meegekregen. Pas toen hij een tiener was, werd het concept relatie interessant voor hem. Hij ontmoette meisjes via internet, waar hij dan mee chatte. Een voor zijn ouders nog onbekende wereld, die technologie ging aan hen voorbij. Zijn definitie van een relatie is niet per se positief. Een relatie was voor hem altijd geassocieerd met ruzie en scheiding. Hij meent wel een bepaalde bindingsangst te hebben gehad. Hij had geen angst voor genegenheid. Maar van vastigheid daar had hij geen positief beeld. Dan dacht hij meteen aan zijn ouders, die altijd aan het ruziën waren, de scheiding en de rechtszaak. Inmiddels heeft hij hier wel aan gewerkt en is zijn beeld over relaties bijgesteld. Als kind en als tiener was een relatie eerder een ervaring. Nu kan ik dat onder woorden brengen. ‘Voorheen was het me als het ware geleerd, als je gaat trouwen dan ga je scheiden dan komt er een rechtszaak net als bij mijn ouders.’

De invloed van de scheiding op de koers van zijn leven en zijn ambities
‘De instanties hebben dat meer bepaald dan mijn ouders. Als mijn ouders een eerlijke rechtszaak hadden gehad, dan zou ik bij een van mijn ouders zijn. Maar het bedrijf kwam ertussen om te profiteren en niet om mij oprecht te verzorgen maar om zoveel mogelijk subsidiegeld te ontvangen ten koste van mij. Waardoor mijn leven inderdaad op een andere koers is gezet.’ Hij wist wat er aan de hand was, waardoor hij ontzettend gedemotiveerd om naar school te gaan om alles te doen wat goed is wat normaal is om te doen. ‘Dat heeft mijn hele tienertijd eigenlijk afgenomen.’

Hij pas drie kaar geleden kunnen ontcijferen wat er gebeurd was. Tot dan toe had hij bepaalde onzekerheden over het al dan autistisch zijn en of er iets mis wat met hem. ‘Ik wist het niet of het echt zo was. Tijdens mijn ondernemerschap als importeur van chocolaatjes had ik een mentor. Hij legde me uit hoe het zorginstellingen als het MWKJ werken. Ik kreeg allerlei flashbacks over wat er mij was gebeurd en toen ging ik het onderzoeken. Toen ik het artikel las, wist ik dat het niet okay was.’

Invloed van tussenkomst hulpverleners
Het conflict over het gezag heeft zijn leven beïnvloedt en de richting die hij in het leven wil opgaan. Hij wil de waarheid boven tafel krijgen. Hij heeft in ieder geval een ander perspectief gekregen op relaties door zijn ouders. Maar de hulpverleners die in zijn jonge levensjaren zijn gekomen vormen geen aangename periode in zijn leven. De hulpverleners hadden het anders kunnen aanpakken. Als zijn ouders wel gelijkwaardig zouden zijn behandeld, dan was er wel een omgangsregeling tot stand gekomen zonder de tussenkomst van hulpverleners.

Vanaf de tweede helft van die periode was er wel een omgangsregeling. In het begin verbleef hij bij het PI ( Pedologisch Instituut). Het duurde ongeveer een jaar dat hij daar opgesloten was. Daarna was er wel een omgangsregeling, waarbij hij dagelijks met de taxi heen en terug gebracht werd voor een dagprogramma in het instituut. Hij kon dan thuis slapen en thuis eten bij zijn moeder. Toen zijn moeder de voogdij weer had gekregen stond zij een omgangsregeling met zijn vader niet in de weg. Zijn vader woonde in dezelfde straat, waardoor hij naar zijn vader kon gaan wanneer hij dat wilde en kon dan zijn broertje ook zien. Overdag was hij op school.

Enige weerstand om zijn verhaal te delen
Hij was aanvankelijk voorzichtig in het vertellen van dit verhaal. Hij wenste niet gestigmatiseerd worden en wilt graag anoniem blijven. Hij heeft ervaren dat als hij dit verhaal deelt dat de psycholoog als een autoriteit wordt gezien en dat er dan gedacht en gezegd kan worden dat er dus daadwerkelijk wat met hem aan de hand was. Er over praten is een stukje acceptatie, een stukje loslaten. ‘Als eenmaal duidelijk is dat het MWKJ, die groep psychologen en psychiaters, die als orgaan van de Raad van de Kinderbescherming fungeren en daarmee ook een autoritaire positie hebben, oplichters zijn, zal ik niet anoniem blijven. Zolang het onderzoek dat nog niet heeft bevestigd blijf ik liever anoniem. Mensen geloven in hun reputatie, ook al is er een aanvallend artikel door Trouw gepubliceerd. Ik heb de totale macht van die instantie ervaren. Ze kunnen je voor gek verklaren. Als mensen je voor gek verklaren, dan gaat iedereen dat geloven.’

Is dat wellicht waarom je makkelijk omgaat met mensen? Dat er een bepaalde let it be – mentaliteit is, dat je zeer sociaal bent.
‘Ik merkte wel dat ik snel een gevoel van wantrouwen kreeg, als iemand bijvoorbeeld heel aardig was. Aan de andere kant kan ik ook niet altijd het gevoel van vertrouwen geven, ik heb dat niet meegemaakt. Mijn moeder heeft veel liefde gegeven. Op het moment dat ik weggehaald werd en zij machteloos was, was er voor mij geen vertrouwen. Ik heb geen moeite met liefde geven, met aardig zijn, dat heb ik van haar. Dat is niet per se betrouwbaar zijn. Als ik thuis kom en zij huilt, omdat ze machteloos is, dat is dan ook geen voorbeeld voor vertrouwen.’

Praten over de scheiding met ouders
‘Met mijn moeder kan ik hier goed over praten. Met mijn vader heb ik niet echt contact meer. Mijn moeder is heel transparant over die periode. Ze geeft me de feiten als ik die zoek. Ze heeft ook alles bewaard aan documenten. Ik heb nog steeds vragen. Het Paedologisch Instituut in Duivendrecht bestaat inmiddels niet meer, maar ik weet de weg nog. Ik zou graag willen weten waarom zij er niet meer zijn.’

Wat zou er mogen veranderen voor kinderen die zich tegenwoordig in een dergelijke situatie bevinden?
‘Ik maak me daar wel zorgen over. Onlangs was ik in Bos en Lommer in Amsterdam en ik zag een moeder met een kind in de kinderwagen. De moeder vertelde dat haar kind een psychologische diagnose had. Zij nam alles aan van de psycholoog. Ik vroeg me toen wel af of dat nu echt waar is of dat het een leugen is en of zij ook de diagnose in twijfel durfde te trekken. Ik denk dat ook tegenwoordig ook veel kinderen de dupe zijn van een onjuiste diagnose. Het is belangrijk voor kinderen in een soortgelijke situatie dat hun ouders door de juiste professionals worden bijgestaan die zich tegen de uitspraken en de autoriteit van dergelijke instanties durven te verzetten.’

Creativiteit als bron van heling en als bron van rust gebruikt.
Hij komt uit een creatieve familie van moeders zijde. Zijn creativiteit heeft hem wel geholpen om zich te uiten tijdens de periode op het instituut. ‘Het verbond mij met de andere kinderen, het maakte mij populair, waardoor die periode enigszins draaglijk was.’

Wat zou je kinderen willen zeggen die momenteel een vechtscheiding meemaken?
‘Blijf positief! Als het negatief is, hou je hoofd omhoog en doe iets creatiefs! Als het vervelend wordt, ga je eigen wereld in en doe iets creatiefs. Zorg dat je iets hebt wat je leuk vind om te doen.’

U kunt het artikel over het MWKJ in Trouw lezen hier lezen.

Op verzoek van de respondent is zijn werkelijke naam vervangen door een fictieve naam.

Over Su Changoe
Su Changoe is eigenaresse van Tara Mediation. Tara Mediation begeleidt mensen die een (echt-)scheiding overwegen, hebben besloten te scheiden of een (echt-)scheiding achter de rug hebben. Tara Mediation geeft aan deze groepen ook de workshop ‘Eis je plek op! – van Samen naar Single’. Meer informatie www.taramediation.com

Voor meer informatie over Tara Mediation, interviewaanvragen of beeldmateriaal kunt u contact opnemen met Sunita Changoe per telefoon: 06-8100 6515 of per e-mail: su.changoe@taramediation.com Bezoek ook de website: www.taramediation.com